قالی هر منطقه با توجه به شرایط جغرافیایی، اقلیمی و فرهنگی ویژه محل بافته می‌شود. هم چنان که قرارگرفتن انسان در برابر عوامل زیستی خاصی مانند آب و هوا، فرهنگ و . . . روحیه او را می‌سازد، بر دستاوردهای انسانی هم موثر است.

با توجه به این موضوع، شناخت محیط زیست و فرهنگ مردمان هر منطقه راه گشای مهمی است بر شناخت دستاوردهای صنعتی سنتی هم چون قالی و سایر تولیدات آن منطقه است. با اندکی تامل می توان دریافت که طولانی بودن سرما در هریس از دلایل مهم گرایش اهالی منطقه به قالی بافیست و همچنین درشت بافت بودن و یا پرگوشت چیدن قالی نیز به خاطر استفاده از یک زیرانداز گرم کننده است. کاربرد خطوط هندسی و شکسته در طرح‌ها نیز ناشی از باورها و محیط کوهستانی زندگی در این مناطق است. اساطیر و پوشش گیاهی خاص منطقه که سازگاری با سرمای هریس نیز دارد، الهام بخش اصلی طراحان و بافندگان می‌باشد.

طراح یا بافنده قالی هریس با ترسیم و بافت شکل گیاهان منطقه به صورت آگاهانه یا ناخودآگاه این نقوش گیاهی را استریلیزه کرده و با مکنونات قلبی و اساطیر و باورهای خود آمیخته و بر تار و پود قالی آورده که از این طریق همت ، هوشیاری و آراستگی ظاهر و باطن خود را به بیننده این قالی نشان دهد.

برخلاف نظر سیسیل ادواردز که نوشته‌اند یکی از تجار مشهور تبریزی یک طرح معمولی گردان لچک ترنجی را به هریس برده و بافندگان آن را تبدیل به خطوط شکسته کرده‌اند. ولی من چنین تصوری ندارم زیرا چنانچه نظر ایشان درست باشد، اینک باید در تمام مناطق آذربایجان طرح‌هایی با این اسلوب بافته شود، ولی انحصاری بودن این نوع نقش و رنگ در هریس، خود دلیلی بر رد نظر ایشان است. ولی تاثیرپذیری‌هایی نیز در مواردی خاص امکان‌پذیر است. جالب است به خاطره‌ای از آقای ادواردز اشاره کنم که خود دلیلی بر ذوق سرشار مردمان هریس است:

چند سال قبل هنگام بازدید از یکی از روستاهای هریس یک تخته قالی غیرمعمولی با طرحی زیبا بر یکی از دارهای قالی بافی نظرم را جلب کرد. از بافنده تقاضا کردم نقشه آن را به من نشان دهد. وی با حجب فراوان از جعبه‌ای که در گوشه کارگاه بود دستمالی مربع نظیر دستمال‌هایی که در منچستر برای صدور به کشورهای مشرق زمین تهیه می‌کنند بیرون آورد. حاشیه آن از گل و بوته تشکیل گردیده بود با ترنجی از گل و لچک‌هایی که در گوشه قرار داشت. در این نقوش، دو رنگ سفید و قرمز بکار رفته بود. زن قالیباف با این سرمشق (الگوی نامناسب)، قالی قابل تحسین و کاملی در چندین رنگ مختلف بافته بود. طرح لچک ترنجی کاملا صحیح و با فواصل مناسب در این قالی ظاهر گردیده بود، ولی باز کلیه خطوط طرح به شکل شکسته بکار رفته بود.

طرح‌های رایج منطقه عبارتند از : تاجری / صبوری / رزگل / حیاط گل / صمدخان / غلط نقشه (هرنوع طرحی که برای اولین بار ارائه شود و متداول بازار نباشد ، اصطلاح غلط نقشه بکار می‌رود) / چلنگری و افشان و . . .

بافندگان هریس یک مهارت خاص نیز در بافت از روی نقشه دارند که نظیر آن تنها در مرکز قالی بافی اوشاک (بچه) واقع در ترکیه قابل مشاهده است. در این دو منطقه طرح‌هایی را که بر روی کاغذهای شطرنجی کشیده می‌شود و یا استادکاری نقشه را می‌خواند. برای این منظور یک تکه چلوار را به وسیله سنجاق به دیوار مقابل نصب می‌کنند و با نگاه کردن گاه‌گاه به آن می‌توانند قالی را به هر قطعی که سفارش می‌دهند، ببافند. این خود مهارتی شگفت‌انگیز است، مهارتی غریزی و حسی که در اصطلاح محلی (چشنی) نامیده می‌شوند.

یکی از طرحهای قالی هریس نگاره های هندسی لچک و ترنج با حاشیه معروف به سماوری است که گونه هایی به نام های قاچ خاتون یا داش خاتون / ترنجی کف ساده / حاج عظیمی / ترنجی لوزی صمد خانی و تاجری از انواع آن است.

طرح ترنج در ناحیه هریس، کمتر یک پوده و بیشتر دو پوده به شیوه درشت بافت با گره ترکی که به هنگام پرداخت پرز آن را بلند می‌چینند و قالی پرگوشت و ضخیمی به دست می‌دهند.

اکثر بافندگان این ناحیه را بانوان تشکیل می‌دهند. در تاریخ قالیبافی هریس مشهور است که دختران قبل از اینکه به خانه بخت روند، قالیبافی را در خانه پدری یاد گرفته و با طرح‌ها و خلاقیت ذهنی خود آفریننده نقش‌های بدیعی شده و حاصل دستباف خود را که نشانگر ذوق و هنرمندی و فرهنگ این منطقه است، به عنوان جهیزیه به خانه بخت می‌برند. با توجه به موارد ذکر شده اکثر بافندگان این منطقه ذهن باف بوده و طرح‌ها و رنگ‌ها را سینه به سینه به هم انتقال داده‌اند.