تحقیق و نگارش : سعید رونقیان تبریزی – برگرفته از سایت انجمن علمی فرش ایران
آنانیکه با فرش ایران آشنایند و مختصر دقت و تأمّلی در احوال آن دارند یقیناً تاکنون به نکات مبهم فراوانی در رابطه با زوایای گوناگون تاریخی، فرهنگی، فنّی و اقتصادی آن برخورد نموده اند که شاید هرگز برای بسیاری از آنها پاسخی قانع کننده نیافته و در این تنگی قافیه هر کس به فراخور حال خویش آنها را به رأی خود تعبیر، تفسیر و توجیه نموده و گاه برخی پا از این فراتر نهاده و نظر خویش را بعنوان واقعیتی بلاشک و شبهه در مجامع، محافل و مکتوبات مربوطه عنوان و به فرش ایران تحمیل نموده اند که مع الأسف بسیاری نظریات خلاف واقع و یا سخیف و غیرمعقول بدین نحو به دامان فرش ایران چسبیده که مسلماً زدودن آنها بدین راحتی مقدور و میسر نیست.
البته تاریخ نوشته و نانوشته و کم و بیش مبهم تکامل فرش ایران و وسعت و گستردگی جغرافیائی و تنوع آن در زمینه های گوناگون و همچنین عدم دسترسی به نمونه های مستند در این زمینه بدلیل عدم مقاومت لازم فرش در مقابل عوامل زمانی، مزید بر علّت گشته و بسیاری از نکات مبهم را بوجود آورده و گاه برخی از آنها را برای همیشه لاینحل نموده‌اند، امّا آنچه مسلم است اینکه این مطلب قاعده کلی و گریزناپذیر نبوده و چنانچه سنت حسنه تبادل و تضارب آراء و افکار در رابطه با مجموعه مسائل فرش ایران به جای بعضی مسائل حاشیه ای و غیر ضروری به سمینارها، کنفرانس ها و نشریات کشیده شده و به آن ارزش و اعتبار داده شود، آنگاه بجرأت می توان ادعا و اثبات نمود که بسیاری از نکات مبهم موجود در رابطه با فرش ایران را می توان با تحقیق و بررسی، و تأمل و دقت، و صبر و حوصله یا بطورکلی روشن و حل نمود و یا حداقل به واقعیات نزدیکتر کرد، انشاء ا… که چنین باد.
البته ناگفته پیداست که تحقق این امر در توان یکی دو نفر نبوده و کار یکی دو روزه نیست، بلکه ایجاد و تداوم حرکتی فرهنگی در این زمینه تنها راه چاره بنظر میرسد وهمانگونه که بارها بمناسبت های مختلف ابراز شده هیچ کس به تنهائی توان شناخت و شناساندن تمام جوانب فرش ایران را نداشته و ندارد ، هر چند که بسیاری این ادعا را داشته و دارند، بر این باوریم که : در زمینه فرش ایران هر یک از اهل قلم و تحقیق باید با پرهیز از کلی گوئی به نسبت اطلاعات و امکانات خود مطالب مستند و مفیدی مبتنی بر واقعیات علمی و عملی و منطبق با معیارهای کارشناسی ارائه دهند، چرا که رعایت این مشخصه ها در مطالب ارائه شده در زمینه فرش ایران بی تردید به غنای علمی و باروری باورهای معقول و منطقی منجر گشته و ثمره آن که همانا در قالب تاریخی روشن و شفاف تجلّی خواهد نمود، نصیب فرش ایران خواهد گشت.
از اینروی همواره سعی در رعایت این شیوه داشته و تا بدانجا که مقدور و میسر بوده همّت خویش مصروف شناخت و شناساندن شاخه ای از شجره طیبه فرش ایران یعنی فرش پر آوازه آذربایجان نموده ایم، البتّه این سخن نیز بجهت گستردگی و تنوع فرش آذربایجان ادعائی بزرگ و خارج از توان یک فرد است، لکن شاید قید کلمات «مقدور و میسر» بتوانند توجیه این ادعا نمایند و ناگفته پیداست که در راستای اثبات این ادعا، اولین گام تحقیق و تفحص دقیق و کارشناسانه در زمینه های گوناگون است که مسلماً در موارد بسیاری با تک‌روی، انجام این مهم ممکن و ثمربخش نبوده و برای حصول نتیجه ای مثبت هم اندیشی و تبادل آراء و افکار اجتناب ناپذیر می نماید.
از جمله القاب و کلمات نامربوط و بیگانه که سلسه وار موجب ابهامات و جعل معانی و مصادیق غلط در فرهنگ فرش ایران در عرصه داخلی و خارجی گردیده، می توان به واژه " سراپی " اشاره نمود.
البتّه بر ارباب بصیرت واضح است که فرش ایران بعنوان پدیده ای در جرگه پدیده‌های اجتماعی بناچار در مواجهه با سلایق مختلف و تعمیم و تفهیم آنها خواسته و ناخواسته بعضی القاب و عبارات را پذیرا شده است امّا آنچه در این میان قابل توجّه و تأمل می باشد وجه تسمیه این القاب و عبارات است که در برخی موارد معلوم و حتی لازم وموجّهمی باشند ، اما در برخی دیگر نامعلوم و بعضاً توجیه ناپذیرو یا حتی غلطی فاحش اند که کلمه " سراپی " از دسته دوم بوده و هیچ توجیه منطقی برای این واژه جعلی وجود ندارد.
شرح و بسط بحث در این مقوله از زوایای گوناگون از حوصله این نوشتار مجمل خارج و ادای حق مطلب ناممکن است امّا به استناد بیت معروف:
«آب دریا را اگر نتوان کشید هم بقدر تشنگی باید چشید»
به اجمال واختصاربه واژه "سراپی" می پردازیم تا فتح بابی باشد برای پالایش فرهنگ فرش ایران از این‌گونه القاب و واژه های نامربوط .
واژه «سراپی» که چندیست در عرصه فرش آذربایجان و خصوصا در مورد فرش های سده های اخیر هریس استعمال می شود، ابتدا به ساکن بی‌هیچ ریشه و سابقه ای در عرصه فرهنگ فرش ایران ظهور یافته و بر سر زبان‌ها افتاده است.
شاید حدوداً سه دهه پیش بود که برای اولین بار کلمه «سراپی» را شنیدم که منظور گوینده یک نوع از بافته های نسل اوّل هریس بود که نقوش آرام و هندسی، رنگهای طبیعی و گیاهی، بافت درشت و نامنظم از مشخصه های بارز آن بشمار می رفت، امّا از آنروز تاکنون با تمام تحقیق و تفحصی که از منابع مختلف قابل دسترس اعم از کتب و مقالات و اهل خبره و حتّی خبرگان و بافندگان محلی و بعضی مطلعین و دست اندرکاران خارجی بعمل آمد ، جوابی قانع کننده و توضیحی قابل استناد و ارائه بدست نیامد ، ولی آنچه مسلم گشت اینکه : اصطلاح «سراپی» از آنسوی مرز های جغرافیائی فرش ایران وارد فرهنگ فرش ایران گردیده است.
لکن اینکه از سوی چه منبع و یا شخصی و با چه انگیزه و استدلالی این اصطلاح ابداع، کشف و یا منطبق شده است، از نکات مبهم و نامعلومی است که تا به امروز در میان مطالب تحقیقی فرش ایران، ایضاحی بر آن دیده نمی شود و احیانا اگر مطلبی هست همه در حد تصورات و احتمالات غیرمستند و غیرکارشناسانه می باشد که برای اهل تحقیق و نظر غیرقابل قبول است و ای بسا که همین واژه جعلی مبهم به عمد یا از سر غفلت موجب اشتباهات فاحشی در زمینه شناخت انواع فرش‌های روستایی آذربایجان از همدیگر شده و یا حتی دستاویزی برای بعضی سود جویان گردیده است.
لذا هنوز سئوالات مطروحه در زمینه واژه «سراپی» بی پاسخ و از نکات مبهم عرصه فرش ایران است، سئوالاتی همانند :
- آیا اصطلاح «سراپی» لغتی فارسی و یا حداقل اینکه منشائی ایرانی دارد؟
- آیا «سراپی» نوعی بافت، محل بافت، زمان بافت، نوعی اندازه، نام طرح و امثالهم است؟
- آیا «سراپی» لغتی ابتکاری و یا قراردادی است یا آنکه با واسطه و یا بی واسطه ریشه در فرهنگ ایران دارد؟
- آیا مبدأ، منشاء، انگیزه و استدلال معین و مشخصی برای لغت «سراپی» وجود دارد؟
در نتیجه : به حکم عقل و منطق تا آنگاه که پاسخی مستند به این سئوالات داده نشده و تا آنگاه که برای واژه " سراپی " توضیح و توجیهی منطقی و مستند ارائه نشود، باید این واژه را عبارتی مجعول در فرهنگ فرش ایران دانسته و از بکار بردن آن اجتناب نمود.
برچسب های مهم
استان آذربایجان شرقی- شهر هریس
